Zasiedzenie

Wniosek o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości

Celem instytucji zasiedzenia jest potwierdzenie nabycia prawa, które nastąpiło na skutek wykonywania samoistnego posiadania rzeczy w zakresie danego prawa oraz upływu czasu, a w ten sposób usunięcie długotrwałej niezgodności między stanem prawnym rzeczy, a jej stanem faktycznym.

Postępowanie sądowe prowadzone jest w trybie nieprocesowym. Celem postępowania jest stwierdzenie czy wnioskodawca lub wskazany przez niego podmiot nabył określone prawo poprzez zasiedzenie. Orzeczenie wydane w takiej sprawie ma charakter deklaratoryjny, do zasiedzenia bowiem dochodzi z mocy samego prawa, a nie z mocy orzeczenia sądowego. Orzeczenie potwierdza zatem jedynie fakt nabycia własności określonej nieruchomości (o ile wykazane zostaną przesłanki zasiedzenia).

Wniesienie wniosku o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości

Zgodnie z art. 172 § 1 k.c. posiadacz nieruchomości niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny w dobrej wierze.

Dobra wiara polega na usprawiedliwionym w danych okolicznościach przekonaniu posiadacza, że przysługuje mu takie prawo do władania rzeczą, jakie faktycznie wykonuje (postanowienie SN z dnia 7 maja 1971 r., I CR 302/71, NP 1973, nr 4, s. 580).

Natomiast w myśl § 2 po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

Nie jest w dobrej wierze posiadacz samoistny, który wszedł w posiadanie nieruchomości na podstawie umowy mającej na celu przeniesienie własności, zawartej bez zachowania formy aktu notarialnego (uchwała SN z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 108/91, OSNCP 1992, nr 4, poz. 48).

Aby doszło do nabycia własności rzeczy przez zasiedzenie, jej posiadanie samoistne powinno trwać nieprzerwanie przez określony w ustawie czas.

Do nabycia w drodze zasiedzenia prawa własności nieruchomości konieczne jest łączne spełnienie dwóch przesłanek: samoistnego posiadania nieruchomości oraz upływu 20 lub 30 lat.

W myśl art. 609 § 1 k.p.c. uprawnionym do złożenia wniosku o stwierdzenie zasiedzenia własności jest każdy zainteresowany, czyli podmiot posiadający interes prawny w stwierdzeniu zasiedzenia zarówno na swoją rzecz, jak i na rzecz innego podmiotu.

Prawo własności w drodze zasiedzenia może nabyć zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna, jeśli spełnione zostaną przesłanki przewidziane w ustawie.

Żądanie wniosku, którego przedmiotem jest stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości w dobrej wierze, powinno zawierać:

– określenie nieruchomości w sposób umożliwiający jej identyfikację przez wskazanie miejsca jej położenia, obszaru, numeru działki oraz numeru księgi wieczystej i sądu, który tą księgę wieczystą prowadzi,

– wskazanie okresu samoistnego posiadania nieruchomości przez osobę niebędącą właścicielem nieruchomości, na rzecz której zasiedzenie ma nastąpić oraz określenie daty, z którą wedle wnioskodawcy nastąpiło nabycie prawa własności przez zasiedzenie,

– sformułowanie żądania, aby sąd stwierdził zasiedzenie własności nieruchomości na rzecz danego podmiotu,

– powołanie się w uzasadnieniu na sposób wejścia w posiadanie nieruchomości przez osobę, na rzecz której zasiedzenie ma nastąpić (czy stała się posiadaczem na podstawie aktu notarialnego, nieformalnej umowy, czy też bezumownie), wskazanie osoby i adresu poprzedniego właściciela nieruchomości, a jeżeli nie żyje – to jego spadkobierców, przytoczenie dowodów na okoliczność samoistnego posiadania nieruchomości.

We wniosku o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości wnioskodawca powinien wskazać także wszystkich zainteresowanych (art. 511 § 1 k.p.c.). Uchybienie w tym zakresie uważane jest za brak formalny, do którego stosuje się art. 130 i n. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. W razie zaniechania wskazania zainteresowanych na podstawie art. 609 § 2 we wniosku należy wskazać przyczyny takiego zaniechania (postanowienie SN z dnia 19 lutego 1966 r., II CZ 50/66, OSP 1967, z. 6, poz. 136).

Do wniosku należy dołączyć odpis z księgi wieczystej nieruchomości albo zaświadczenie o stanie prawnym nieruchomości, jaki wynika ze zbioru dokumentów, jeżeli nieruchomość ujawniona jest w księdze wieczystej albo prowadzony jest dla niej zbiór dokumentów oraz dołączyć wyrys z mapy ewidencyjnej nieruchomości wraz z wypisem z rejestru gruntów.

Wraz z wnioskiem wszczynającym postępowanie sądowe należy złożyć tyle odpisów wniosku wraz z załącznikami, ilu jest uczestników postępowania.

Sprawa z wniosku o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości jest sprawą o prawa majątkowe, stąd we wniosku należy podać wartość przedmiotu sporu (art. 19 § 2, art. 126¹ § 1 oraz art. 187 § 1 pkt 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), która odpowiadać powinna wartości nieruchomości.

Posiadanie rzeczy przez współwłaściciela jest posiadaniem właścicielskim i samoistnym, stanowi bowiem realizację jego niepodzielnego prawa do rzeczy. Oznacza to, że z faktu posiadania rzeczy przez współwłaściciela wynika jedynie, iż korzysta on z tej rzeczy zgodnie z przysługującym mu prawem. Niewykonywanie prawa posiadania przez innego współwłaściciela nie uprawnia jeszcze do wniosku, że współwłaściciel posiadający przejął rzecz w samoistne posiadanie w zakresie uprawnień innego współwłaściciela. Posiadanie „właścicielskie” całej rzeczy przez współwłaściciela niezbędne do zasiedzenia wymaga, żeby współwłaściciel żądający stwierdzenia zasiedzenia idealnego udziału innego współwłaściciela dał wyraz temu, że zmienił (rozszerzył) zakres swego posiadania ponad realizację uprawnienia z art. 206 k.c. Skuteczność takiej zmiany wymaga, aby uczynił to jawnie, czyli zamanifestował ją w sposób widoczny dla innego współwłaściciela i otoczenia. Sama natomiast świadomość posiadania samoistnego ponad realizację uprawnienia z art. 206 k.c. nie może być uznana za wystarczającą, a co za tym idzie jest prawnie bezskuteczna. Ciężar udowodnienia przez jednego ze współwłaścicieli, że zmienił zakres posiadania samoistnego, spoczywa na nim wraz z niekorzystnymi skutkami, jakie wiążą się z niewykazaniem w sprawie o zasiedzenie tego przymiotu (postanowienie SN z dnia 20 września 2012 r., IV CSK 117/12, LEX nr 1230156).

W drodze zasiedzenia na podstawie art. 172 k.c. możliwe jest nabycie nieruchomości wspólnej przez jednego ze współwłaścicieli w zakresie obejmującym udziały pozostałych współwłaścicieli. Zasiedzenie biegnie wówczas na korzyść jednego ze współwłaścicieli przeciwko pozostałym współwłaścicielom i prowadzi do nabycia ich udziałów. Zakłada władanie przez jednego ze współwłaścicieli nieruchomością wspólną w charakterze posiadacza samoistnego z wyłączeniem pozostałych współwłaścicieli. Współwłaściciel nieruchomości powołujący się na nabycie przez zasiedzenie udziałów pozostałych współwłaścicieli powinien zatem udowodnić posiadanie nieruchomości wyłącznie dla siebie, tj. z wolą odsunięcia pozostałych współwłaścicieli od współposiadania i współkorzystania (postanowienie SN z dnia 8 maja 2014 r., V CSK 324/13, LEX nr 1491333).

Właściwość sądu

Wniosek wszczynający postępowanie sądowe o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości powinien zostać złożony do właściwego wydziału (funkcjonalnie powołanego do rozpoznawania określonej kategorii spraw) właściwego sądu.

Sądem wyłącznie właściwym do rozpoznania sprawy o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości jest sąd rejonowy miejsca położenia tej nieruchomości (art. 507 w zw. z art. 606 k.p.c.), przy czym, gdy nieruchomość jest położona w kilku okręgach sądowych, wybór sądu właściwego między tymi sądami należy do wnioskodawcy (art. 43 § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

W razie wniesienia wniosku do sądu niewłaściwego zastosowanie znajdują regulacje art. 200 § 1-3 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Przekazanie sprawy sądowi właściwemu odbywa się w drodze postanowienia sądu. W postępowaniu sądowym o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości nie wchodzi w rachubę niewłaściwość dająca się usunąć za pomocą umowy stron.

Funkcjonalnie właściwym do rozpoznania wniosku jest wydział cywilny.

Jeżeli wniosek został skierowany do niewłaściwego wydziału właściwego sądu, wówczas przewodniczący przekazuje go do wydziału właściwego według § 78 ust. 1 Regulaminu urzędowania sądów powszechnych.

Odrzucenie wniosku

Wniosek podlega odrzuceniu w wypadkach wskazanych w art. 199 § 1 i 2 w zw. z art. 13 § 2, art. 1099 § 1w zw. z art. 13 § 2 albo art. 1124 § 3 w zw. z art. 1128 k.p.c.

Postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym (art. 148 § 3 k.p.c.). Postanowienie sądu pierwszej instancji jest zaskarżalne zażaleniem do sądu drugiej instancji na podstawie art. 394 § 1 k.p.c.

Wymogi formalne i fiskalne wniosku

Wniosek o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości powinien odpowiadać wymaganiom określonym w art. 126 w zw. z art. 187, art. 13 § 2 i art. 511 § 1 k.p.c.

Wniosek powinien zawierać dokładnie oznaczone żądanie oraz przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających to żądanie. Oznaczenie żądania powinno natomiast zawierać określenie przedmiotu zasiedzenia oraz osoby lub osób będących nabywcami prawa, a określenie przedmiotu zasiedzenia – wskazanie rodzaju prawa, którego nabycia domaga się wnioskodawca, i dokładny opis rzeczy, której nabycie ma dotyczyć. Tak określone żądanie może być przez wnioskodawcę zmienione, w tym także w odniesieniu do osoby lub osób będących nabywcami prawa. W postępowaniu nieprocesowym odpowiednie zastosowanie znajduje bowiem art. 193 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Zmiana żądania jest jednak skuteczna tylko wtedy, gdy wnioskodawca nadal pozostanie osobą zainteresowaną w rozumieniu art. 609 § 1 k.p.c. (por. uchwała 7 sędziów SN z dnia 11 czerwca 2015 r., III CZP 112/14, OSNC 2015/11/127, LEX nr 1729656). Stosownie do art. 511 § 1 k.p.c., wnioskodawca powinien wskazać we wniosku wszystkich zainteresowanych, czyli – jak wynika z art. 510 § 1 k.p.c. – wszystkich, czyich praw dotyczy wynik postępowania. Wprawdzie z art. 609 § 2 k.p.c. wynika, że może zaniechać wskazania zainteresowanych, ale w takim wypadku powinien wskazać przyczyny, które to spowodowały. Wezwanie zainteresowanych przez ogłoszenie może bowiem wchodzić w grę tylko wtedy, gdy wnioskodawca nie może wskazać osób zainteresowanych, ponieważ są one nieznane, a ich ustalenie jest dla niego zadaniem niewykonalnym (por. uchwała 7 sędziów SN z dnia 11 czerwca 2015 r., III CZP 112/14, OSNC 2015/11/127, LEX nr 1729656; postanowienie SN z dnia 19 lutego 1966 r., II CZ 50/66, OSPiKA 1967/6/136, LEX nr 4557).

Wniosek o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości powinien zatem zawierać:

– określenie nieruchomości w sposób umożliwiający jej identyfikację przez wskazanie miejsca jej położenia, obszaru, numeru działki oraz numeru księgi wieczystej, jeżeli nieruchomość jest ujawniona w księdze wieczystej lub numeru zbioru dokumentów, jeżeli dla nieruchomości jest prowadzony zbiór dokumentów,

– wskazanie okresu samoistnego posiadania nieruchomości przez osobę niebędącą właścicielem nieruchomości oraz określenie daty, z którą wedle wnioskodawcy nastąpiło nabycie prawa własności przez zasiedzenie,

– sformułowanie żądania, aby sąd stwierdził zasiedzenie własności nieruchomości,

– wskazanie osób zainteresowanych,

– powołanie w się w uzasadnieniu na sposób wejścia w posiadanie nieruchomości przez osobę niebędącą właścicielem (czy stała się posiadaczem na podstawie aktu notarialnego, nieformalnej umowy, czy też bezumownie), wskazanie osoby i adresu poprzedniego właściciela, a jeżeli nie żyje – to jego spadkobierców, przytoczenie dowodów na okoliczność samoistnego posiadania nieruchomości.

Zgodnie z art. 607 k.p.c. do wniosków, dotyczących nieruchomości ujawnionych w księdze wieczystej lub dla których prowadzony jest zbiór dokumentów, należy dołączyć odpis z księgi wieczystej albo zaświadczenie o stanie prawnym, jaki wynika ze zbioru dokumentów.

Wniosek o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie podlega opłacie stałej w kwocie 2.000 zł (art. 40 u.k.s.c.).

Braki formalne i fiskalne wniosku

Jeżeli wniosek nie spełnia wymagań formalnych lub fiskalnych, przewodniczący wzywa wnioskodawcę do usunięcia braków.

Wprawdzie art. 607 k.p.c. nakłada na wnioskodawcę obowiązek dołączenia do wniosku odpisu z księgi wieczystej albo zaświadczenia o stanie prawnym, jaki wynika ze zbioru dokumentów nieruchomości, jeżeli nieruchomość jest ujawniona w księdze wieczystej albo jeżeli dla nieruchomości jest prowadzony zbiór dokumentów, niemniej ich niedołączenia można nie traktować jako braku formalnego wniosku. Jeżeli takich dokumentów nie przedstawiono, przewodniczący w ramach przygotowania rozprawy powinien zobowiązać wnioskodawcę do ich dołączenia pod rygorem skutków dowodowych (art. 208 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.) albo zażądać takich dokumentów z urzędu (art. 232 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

Jeśli jednak zgromadzony w sprawie materiał nie pozwala na ustalenie jakie to mają być dokumenty, co nie pozwala nadać sprawie dalszego biegu, w rachubę wchodzi zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Zwrot wniosku

Jeśli pomimo prawidłowego wezwania braki formalne lub fiskalne wniosku nie zostały usunięte, przewodniczący zwraca wniosek. Na zarządzenie przewodniczącego o zwrocie wniosku przysługuje zażalenie do sądu drugiej instancji. Jeżeli zarządzenie o zwrocie wniosku wydane zostanie przez referendarza sądowego, na zarządzenie przysługuje skarga.

Wyznaczenie terminu rozprawy lub posiedzenia niejawnego

Jeżeli wniosek spełnia wymagania formalne i fiskalne, albo gdy braki formalne lub fiskalne wniosku zostały prawidłowo usunięte, wówczas przewodniczący nadaje mu dalszy bieg.

Sprawę kieruję się do rozpoznania na rozprawie, o ile nie zachodzą podstawy do rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym.

W razie obszernego materiału dowodowego niewykluczone jest wyznaczenie w sprawie posiedzenia przygotowawczego.

Uczestnicy postępowania

Wnioskodawca powinien wskazać wszystkich zainteresowanych uczestników postępowania o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości.

Jeżeli wnioskodawca wskazał wszystkich zainteresowanych uczestników przez podanie ich imion i nazwisk, a także aktualnych adresów zamieszkania, sąd wezwie ich do udziału w sprawie, doręczając im odpisy wniosku.

Doręczenie wniosku uczestnikom

Doręczenie uczestnikowi odpisu wniosku może nastąpić wraz z zawiadomieniem (wezwaniem) o wyznaczonym terminie rozprawy albo posiedzenia niejawnego, ewentualnie posiedzenia przygotowawczego.

Wezwanie zainteresowanych przez ogłoszenie

Jeżeli wnioskodawca nie wskazuje innych zainteresowanych uczestników, którzy powinni wziąć udział w postępowaniu, wówczas orzeczenie może zapaść dopiero po wezwaniu innych zainteresowanych przez ogłoszenie. Sąd może ponadto zarządzić ogłoszenie również w innych wypadkach, jeżeli uzna to za wskazane.

Stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości może nastąpić tylko na rzecz osoby wskazanej przez wnioskodawcę lub innego uczestnika postępowania.

Jeżeli prawomocne postanowienie stwierdzające nabycie własności nieruchomości przez zasiedzenie narusza prawa zainteresowanego, który nie był uczestnikiem tego postępowania, to może on dochodzić swych praw wyłącznie w drodze wznowienia postępowania w tej sprawie na podstawie art. 524 § 2 k.p.c. (por. uchwała SN z dnia 13 września 1967 r., III CZP 60/67, OSNC 1968/3/37, LEX nr 633).

Dodatkowe informacje

Na podstawie art. 511² § 1 k.p.c. wniesienie odpowiedzi na wniosek o wszczęcie postępowania jest obowiązkowe, tylko gdy przewodniczący tak zarządzi.

Według art. 205¹ § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zarządzając doręczenie wniosku uczestnikowi przewodniczący może wezwać go do złożenia odpowiedzi na wniosek w wyznaczonym terminie, nie krótszym niż dwa tygodnie. Ponadto o zarządzeniu doręczenia wniosku zawiadamia się wnioskodawcę lub jego pełnomocnika (art. 133 § 3 k.p.c.).

Wnosząc odpowiedź na wniosek uczestnik może się do żądań wniosku ustosunkować.

Odpowiedź na wniosek powinna spełniać warunki przewidziane dla pisma procesowego (art. 126 i 128 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

Jeżeli odpowiedź na wniosek nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych, podlega zwrotowi w razie nieusunięcia braków pomimo prawidłowego wezwania.

Odpowiedź na wniosek złożona z uchybieniem terminu podlega zwrotowi.

Z ważnej przyczyny termin sądowy do złożenia odpowiedzi na wniosek może zostać przedłużony przez przewodniczącego na wniosek uczestnika zgłoszony przed upływem terminu.

Zgłaszanie żądań i wniosków oraz przedstawianie twierdzeń i dowodów na ich poparcie

Uczestnik może wykazać m.in. niesamoistne posiadanie nieruchomości, dążyć do obalenia domniemania dobrej wiary, dążyć do udowodnienia innej daty objęcia w posiadanie samoistne i nieukończenia biegu zasiedzenia.

Ponadto uczestnik może podnosić zarzut przerwania biegu zasiedzenia.

Czynnością, która przerywa bieg zasiedzenia jest działanie właściciela nieruchomości bezpośrednio zmierzające do pozbawienia posiadania, a taką stanowi przede wszystkim:

– zawezwanie posiadacza nieruchomości sprawie o wydanie nieruchomości do próby ugodowej,

– powództwo windykacyjne skierowane przeciwko posiadaczowi nieruchomości,

– wniosek o zniesienie współwłasności nieruchomości będącej w posiadaniu innego współwłaściciela,

– wniosek o dział spadku obejmującego nieruchomość, gdy jej posiadacz jest uczestnikiem działu.

Do środków dowodowych, z których może korzystać uczestnik należy przede wszystkim zaliczyć: zeznania świadków, wszelką dokumentację, w tym zdjęcia, wszelkie zawierane umowy, dokumenty potwierdzające płacenie podatków, a także przesłuchanie stron.

Brak odpowiedzi

Jeśli przewodniczący nie zarządzi inaczej, uczestnik nie jest zobligowany do wniesienia odpowiedzi na wniosek, a tym samym nie musi ustosunkowywać się do jego treści.

Jednakże w przypadku bierności, uczestnik musi liczyć się ze wszystkimi negatywnymi konsekwencjami prowadzącymi do wydania postanowienia o stwierdzeniu zasiedzenia własności nieruchomości, w przypadku, gdy wnioskodawca udowodni istnienie przesłanek zasiedzenia.

Możliwy przebieg postępowania

Jeżeli wyznaczono posiedzenie przygotowawcze, strona może przytaczać twierdzenia i dowody na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej do chwili zatwierdzenia planu rozprawy, a twierdzenia i dowody zgłoszone po zatwierdzeniu planu rozprawy podlegają pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo potrzeba ich powołania wynikła później.

Z kolei jeżeli nie zarządzono przeprowadzenia posiedzenia przygotowawczego, strona może przytaczać twierdzenia i dowody na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej aż do zamknięcia rozprawy, z zastrzeżeniem niekorzystnych skutków, które według przepisów kodeksu mogą dla niej wyniknąć z działania na zwłokę lub niezastosowania się do zarządzeń przewodniczącego i postanowień.

Sąd z urzędu, niezależnie od wniosków i twierdzeń zainteresowanych, bada, czy i ewentualnie na czyją rzecz nastąpiło zasiedzenie. Oznacza to, że rola sądu w takim postępowaniu jest aktywna i nie ogranicza się do rozstrzygnięcia o przedmiocie postępowania wyłącznie na podstawie wniosków dowodowych uczestników. Nie jest to oczywiście równoznaczne z obowiązkiem prowadzenia przez sąd z urzędu dochodzenia zmierzającego do wykrycia lub zdobycia niewskazywanych przez zainteresowanych wniosków dowodowych.

Zgłaszanie żądań i wniosków oraz przedstawianie twierdzeń i dowodów na ich poparcie

Wnioskodawca może ustosunkować się do twierdzeń i dowodów podniesionych przez uczestnika w odpowiedzi na wniosek i przytaczać okoliczności faktyczne i dowody dla odparcia wniosków i twierdzeń uczestnika. W szczególności wnioskodawca może zgłaszać dowody mające zaprzeczać faktom, które zostały potwierdzone dowodami złożonymi przez uczestnika. Wnioskodawca może zostać zobowiązany (o co może wnosić) do wniesienia pisma przygotowawczego obejmującego wszystkie twierdzenia i dowody istotne dla rozstrzygnięcia sprawy pod rygorem utraty prawa do ich powoływania w toku dalszego postępowania, a jeśli jest zastępowany przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej – na podstawie art. 205³ § 4 k.p.c. także do wskazania w piśmie przygotowawczym podstaw prawnych swych żądań i wniosków.

Istnienie posiadania samoistnego powinno być wykazane przez wnioskodawcę, który jednak korzysta z domniemania prawnego, przewidzianego w art. 339 k.c. (postanowienie SN z dnia 16 stycznia 2009 r., III CSK 230/08, LEX nr 577190).

Do środków obrony, z których może korzystać wnioskodawca, należy przede wszystkim zaliczyć: korzystanie z domniemania dobrej wiary (art. 7 k.c.) oraz domniemań z ustawy – Kodeks cywilny dotyczących posiadania, tj. domniemania posiadania samoistnego, ciągłości posiadania, posiadania zgodnego z prawem oraz posiadania nieprzerwanego.

Przesłanką warunkującą stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie jest samoistność posiadania, tj. posiadania charakteryzującego się uzasadnionym przekonaniem posiadacza, że wykonywane prawo rzeczywiście mu przysługuje. Przekonanie to uzewnętrznia się zwykle w taki sposób, że posiadacz nie płaci czynszu, płaci natomiast przypadające podatki od nieruchomości i dokonuje samodzielnie, w sposób od nikogo niezależny takich aktów władczych, jakie wykonuje w stosunku do nieruchomości właściciel (postanowienie SN z dnia 28 października 1998 r., II CKN 14/98, LEX nr 1214639).

O samoistnym posiadaniu w rozumieniu art. 336 k.c. decyduje animus rem sibi habendi (zamiar władania rzeczą dla siebie) i corpus possessionis (fizyczne władanie rzeczą), przy czym rezygnacja z faktycznej uprawy gruntu (przy potencjalnej możliwości jego wykorzystywania) nie stanowi o utracie posiadania, jeśli posiadacz nie dopuszcza do sytuacji, kiedy inne osoby korzystają z tego gruntu i interesuje się nim np. płacąc podatki (postanowienie SN z dnia 17 października 2012 r., I CSK 51/12, LEX nr 1293679).

Jeżeli dobra lub zła wiara posiadacza w chwili uzyskania posiadania wywiera wpływ na długość okresu posiadania nieruchomości, niezbędnego do jej zasiedzenia i na tym polega uzależnienie od niej skutków prawnych w art. 172 k.c., to przesłankę domniemania stanowi uzyskanie posiadania nieruchomości. Tę przesłankę musi wykazać wnioskodawca, zgodnie z ogólnymi regułami ciężaru dowodzenia przewidzianymi w art. 6 k.c. Jeśli tego dokona – wniosek domniemania stanowi już normatywną konsekwencję domniemania, której przyjęcie jest obowiązkiem sądu orzekającego na podstawie art. 234 k.p.c. Domniemanie może zostać obalone, jednak w tym wypadku ciężar wykazania, że fakt domniemany jest błędny ciąży na tym, kto temu faktowi przeczy (postanowienie SN z dnia 4 grudnia 2008 r., I CSK 225/08, LEX nr 560502).

Zamknięcie rozprawy

Po zamknięciu rozprawy strona nie może już przytaczać twierdzeń i dowodów na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej.

Zamkniętą rozprawę sąd może jednak otworzyć na nowo, zwłaszcza jeżeli istotne okoliczności ujawniły się dopiero po jej zamknięciu.

Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje postanowienie co do istoty sprawy, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy.

Niedopuszczalność zasiedzenia nieruchomości

Nie można nabyć w drodze zasiedzenia nieruchomości, która stanowi:

– drogę publiczną,

– część składową rzeczy, która nie została zgodnie z odpowiednimi przepisami wyodrębniona, np. pokój w domu jednorodzinnym, pokój w hotelu, piwnica usytuowana pod domem mieszkalnym niestanowiąca odrębnego lokalu,

– płynące wody powierzchniowe.

Ponadto nie można nabyć przez zasiedzenie nieruchomości niezbędnej dla obronności oraz bezpieczeństwa państwa oraz nieruchomości, które zgodnie z prawem, czy też przeznaczeniem stanowi dobro wspólne do publicznego korzystania, np. parki, kościoły, obiekty kultu oraz dziedzictwa narodowego, cmentarze i place publiczne.

W art. 172 § 3 k.c. przewidziano z kolei ograniczenia podmiotowe i przedmiotowe, gdy chodzi o nabywanie przez zasiedzenie nieruchomości rolnych.

W przepisach ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 2278) przewidziano natomiast ograniczenia także w nabywaniu nieruchomości przez zasiedzenie.

Niedopuszczalne jest zasiedzenie gruntu będącego częścią drogi publicznej, wyznaczonego liniami granicznymi pasa drogowego, obejmującego pasy awaryjnego postoju, pasy przeznaczone dla ruchu pieszych, zatoki i pasy dzielące jezdnie oraz pobocza jezdni, także wtedy, gdy nie zostały utwardzone i zagospodarowane jako chodniki lub ścieżki.

W ustawie z dnia z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych rozstrzygnięto o publicznoprawnym charakterze własności dróg publicznych, co skutkuje tym, że drogi publiczne są wyłączone z obrotu prawnego. Tym samym sieć dróg krajowych stanowi własność Skarbu Państwa, pozostałe zaś drogi są własnością odpowiednich jednostek samorządu terytorialnego.

Należy zwrócić uwagę na orzeczenie Sądu Najwyższego, zgodnie z którym działka gruntu uwidoczniona w ewidencji jako droga, która nigdy nie była drogą w rozumieniu art. 4 pkt 2 w zw. z art. 2a ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych może być przedmiotem zasiedzenia.

Wyłączenie z obrotu cywilnoprawnego dróg publicznych dotyczy nieruchomości, które po zrealizowaniu procesu inwestycyjnego są budowlą przeznaczoną do prowadzenia ruchu drogowego, zlokalizowaną w pasie drogowym.

Skoro korzystanie z niewyodrębnionego pokoju w budynku nie stanowi samoistnego posiadania i nie może prowadzić do zasiedzenia, to także korzystanie z drogi w celu dojścia do tego pokoju oraz z pasa gruntu okalającego budynek, wyłącznie w celu normalnego korzystania z pokoju, nie jest samoistnym posiadaniem gruntu, prowadzącym do zasiedzenia.

Nie jest dopuszczalne zasiedzenie jednego z kilku pokoi wchodzących w skład lokalu mieszkalnego, stanowiącego przedmiot odrębnej własności.

Grunt będący starorzeczem, który tylko w okresach powodzi jest pokryty płynącymi wodami powierzchniowymi, może być przedmiotem zasiedzenia.

Przepis art. 2 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju nie wyłącza nabycia przez zasiedzenie nieruchomości Skarbu Państwa stanowiącej las państwowy w rozumieniu art. 1 pkt 3 tej ustawy, na zasadach określonych w art. 172 i n. k.c.

Oddalenie wniosku

Jeżeli sąd uzna żądanie wniosku za niezasadne albo podniesione przez uczestnika zarzuty niweczące roszczenie wnioskodawcy za trafne, wówczas wniosek oddala.

Prawomocne oddalenie wniosku o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości nie stanowi przeszkody – w przypadku zmiany okoliczności faktycznych – do wniesienia ponownego wniosku w tym przedmiocie. W sprawie ponownie wszczętej sąd nie jest związany ustaleniami wynikającymi z uzasadnienia postanowienia oddalającego wniosek w takim zakresie, w jakim nie miały one znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Jeśli zważyć, że w sprawie o zasiedzenie sąd z urzędu bada, kto nabył przez zasiedzenie własność nieruchomość i stwierdza jej nabycie przez posiadacza spełniającego warunki art. 172 i nast. k.c., choćby nie była to osoba wskazana we wniosku – jest oczywiste, że wnioskodawca może żądać stwierdzenia zasiedzenia nieruchomości nie na swoją rzecz, lecz przez inną osobę, jeżeli jest zainteresowany takim wynikiem sprawy, a więc jeżeli stwierdzenie zasiedzenia na rzecz innej osoby będzie miało wpływu na jego prawa związane z nieruchomością. Te kwestie bada i ocenia sąd w toku merytorycznego rozpoznania wniosku, należą one bowiem do zakresu prawa materialnego. Oddalenie wniosku z powodu braku podstaw do stwierdzenia zasiedzenia otwiera wnioskodawcy drogę do wniesienia apelacji, jest on bowiem nadal „zainteresowany”, w rozumieniu art. 609 § 1 k.p.c. i niewątpliwie ma interes w zaskarżeniu orzeczenia oddalającego jego wniosek.